ایمنی در استفاده از مواد ضدعفونی کننده؛ راهنمای پیشگیری از مسمومیت و حریق در محیط کار
استفاده از مواد ضدعفونی کننده، به ویژه پس از همه گیری های جهانی، به بخشی جدایی ناپذیر از پروتکل های بهداشتی در محیط های کاری تبدیل شده است. این مواد ابزارهایی قدرتمند برای مقابله با عوامل بیماری زا و حفظ سلامت کارکنان هستند.
اما این قدرت، روی دیگری نیز دارد: مواد ضدعفونی کننده، ترکیبات شیمیایی فعالی هستند که در صورت استفاده نادرست، می توانند خود به منشأ خطرات جدی برای سلامت، از جمله مسمومیت های حاد و مزمن و حتی حریق، تبدیل شوند. درک صحیح ماهیت این مواد و رعایت اصول ایمنی، مرز باریک بین یک محیط کار بهداشتی و یک محیط کار پرخطر را مشخص می کند.
این مقاله از مجله برزویه به عنوان یک راهنمای جامع، به بررسی انواع ضدعفونی کننده ها، خطرات دوگانه سمیت و اشتعال پذیری آن ها، و ارائه پروتکل های ایمنی برای استفاده، نگهداری و اقدامات اضطراری در محیط کار می پردازد.
شناخت انواع مواد ضدعفونی کننده و خطرات ذاتی آن ها
اولین گام در جهت ایمنی، شناخت ماده ای است که با آن کار می کنیم. ضدعفونی کننده ها بر اساس ماده مؤثره شیمیایی خود دسته بندی شده و هر کدام خطرات خاص خود را دارند:
-
ترکیبات پایه الکل (Alcohol-Based)
مواد موثره: اتانول (Ethanol) و ایزوپروپیل الکل (Isopropyl Alcohol)
خطرات اصلی: خطر شماره یک این گروه، اشتعال پذیری بسیار بالا است. بخارات الکل به راحتی در هوا پخش شده و با کوچکترین جرقه یا منبع حرارتی مشتعل می شوند. همچنین، تماس مکرر آن ها با پوست منجربه خشکی، ترک خوردگی و درماتیت می شود.
-
ترکیبات پایه کلر (Chlorine-Based)
مواد موثره: هیپوکلریت سدیم، که بیشتر با نام های تجاری مانند وایتکس یا آب ژاول شناخته می شود.
خطرات اصلی: این مواد بسیار خورنده برای پوست، چشم و دستگاه تنفسی هستند. استنشاق بخارات آن ها می تواند باعث تحریک شدید ریه ها و سرفه شود. خطر بزرگتر، آزاد شدن گاز سمی کلر در صورت اختلاط تصادفی این مواد با ترکیبات اسیدی (مانند برخی شوینده های سرویس بهداشتی) است که می تواند کشنده باشد.
-
ترکیبات آمونیوم چهارتایی (Quaternary Ammonium Compounds – Quats)
مواد موثره: بنزالکونیوم کلراید و ترکیبات مشابه که در بسیاری از اسپری های ضدعفونی کننده سطوح یافت می شوند.
خطرات اصلی: اگرچه سمیت حاد کمتری دارند، اما مواجهه طولانی مدت و مکرر با آن ها می تواند منجربه حساسیت پوستی (درماتیت تماسی) و آسم شغلی شود.
-
ترکیبات پایه پراکسید هیدروژن (Hydrogen Peroxide-Based)
مواد موثره: پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه)
خطرات اصلی: در غلظت های بالا، یک اکسید کننده قوی است. این ماده می تواند باعث سوختگی شیمیایی پوست و آسیب جدی به چشم شود. همچنین با تسریع فرآیند احتراق، می تواند خطر حریق مواد دیگر را افزایش دهد.
بیشتر بخوانیم: انواع بیماری شغلی | بهداشت و ایمنی محیط کار
اصول کلیدی پیشگیری از مسمومیت شیمیایی
رعایت سلسله مراتب کنترل های ایمنی، بهترین راه برای جلوگیری از آسیب های شیمیایی است:
مطالعه برگه اطلاعات ایمنی مواد (SDS)
هر ماده شیمیایی تجاری باید دارای یک برگه اطلاعات ایمنی (Safety Data Sheet) باشد. این برگه که کارفرما موظف به تهیه و در دسترس قرار دادن آن است، حاوی اطلاعات حیاتی در مورد خطرات ماده، روش های ایمن جابجایی، تجهیزات حفاظت فردی لازم و اقدامات کمک های اولیه می باشد. مطالعه این برگه قبل از کار با هر ماده ای الزامی است.
تهویه، اولین سد دفاعی
مهم ترین اقدام برای کاهش غلظت بخارات سمی در هوا، تهویه مناسب است. هنگام استفاده از مواد ضدعفونی کننده، به خصوص در فضاهای بسته مانند سرویس های بهداشتی یا انباری ها، حتما پنجره ها را باز کرده یا از سیستم های تهویه مکانیکی (فن) استفاده کنید. این کار هم ریسک مسمومیت تنفسی و هم خطر تجمع بخارات قابل اشتعال را کاهش می دهد.
مطالعه بیشتر: بیماری های تنفسی شغلی و تست های اسپیرومتری افراد شاغل
استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
- حفاظت از دست: استفاده از دستکش های مقاوم شیمیایی (مانند دستکش نیتریل) ضروری است. توجه داشته باشید که دستکش های لاتکس معمولی ممکن است توسط برخی مواد شیمیایی تجزیه شوند!
- حفاظت از چشم: برای جلوگیری از پاشش تصادفی مواد به چشم، استفاده از عینک ایمنی استاندارد یا گاگل های محافظ یک الزام است.
- حفاظت تنفسی: در صورت استفاده از مواد بسیار محرک (مانند ترکیبات کلردار) در فضای بسته و بدون تهویه کافی، ممکن است نیاز به استفاده از ماسک های تنفسی مخصوص بخارات شیمیایی باشد.
مطالعه بیشتر: آزبست چیست؟ و خطرات کار با آن برای افراد در محیط کار
۱. رقیق سازی ایمن و دقیق
همیشه دستورالعمل سازنده را برای رقیق سازی رعایت کنید.
این تصور که “هرچه غلیظ تر، بهتر” کاملا اشتباه است و تنها سمیت ماده را افزایش می دهد!
یک قانون طلایی را به خاطر بسپارید: همیشه ماده شیمیایی را به آرامی به آب اضافه کنید، نه برعکس! اضافه کردن آب به ماده شیمیایی غلیظ می تواند باعث واکنش شدید و پاشش خطرناک آن شود.
۲. ممنوعیت مطلق اختلاط مواد شیمیایی
هرگز و تحت هیچ شرایطی مواد ضدعفونی کننده مختلف را با یکدیگر یا با سایر مواد شوینده مخلوط نکنید. این کار می تواند منجربه واکنش های شیمیایی غیرقابل پیش بینی و تولید گازهای بسیار سمی شود.
پیشگیری از خطر حریق در کار با ضدعفونی کننده های الکلی
با توجه به کاربرد گسترده ضدعفونی کننده های پایه الکل، مدیریت خطر اشتعال آن ها نیازمند توجه ویژه است:
-
نگهداری ایمن
ظروف حاوی مواد الکلی باید دور از هرگونه منبع حرارتی، شعله مستقیم (آبگرمکن، بخاری)، جرقه (تجهیزات برقی غیراستاندارد) و تابش مستقیم نور خورشید نگهداری شوند. در صورت نگهداری مقادیر زیاد، استفاده از کمدهای مخصوص نگهداری مواد اشتعال زا توصیه می شود.
-
استفاده در محیط با تهویه کافی
این کار از تجمع بخارات الکل در هوا و رسیدن آن به حد قابل انفجار جلوگیری می کند.
-
مدیریت پسماندهای آلوده
پارچه ها و دستمال هایی که به مواد الکلی آغشته شده اند، خود یک خطر حریق محسوب می شوند. آن ها را در سطل های زباله معمولی رها نکنید. این پسماندها باید در ظروف فلزی دربسته و جداگانه جمع آوری و به شیوه ایمن دفع شوند.
بیشتر بدانیم: ایمنی و بهداشت در کارگاه های آبکاری
اقدامات اورژانسی و کمک های اولیه در صورت بروز مشکل
آگاهی از اقدامات صحیح در لحظات اولیه بروز حادثه، می تواند از آسیب های جدی جلوگیری کند:
۱) در صورت تماس پوستی:
فورا لباس های آلوده را از تن خارج کرده و ناحیه تماس را به مدت حداقل ۱۵ دقیقه با آب و صابون فراوان شستشو دهید.
۲) در صورت پاشش به چشم:
زمان در اینجا حیاتی است! فورا چشم را با آب تمیز و ولرم به مدت ۱۵ دقیقه به صورت مداوم شستشو دهید و پلک ها را باز نگه دارید. بلافاصله به مرکز درمانی مراجعه کنید. کارگاه ها باید به ایستگاه های چشم شوی اضطراری مجهز باشند.
۳) در صورت استنشاق بخارات:
فرد را فورا به هوای آزاد منتقل کنید. اگر فرد دچار مشکل تنفسی است، با اورژانس تماس بگیرید.
۴) در صورت بلع تصادفی:
هرگز فرد را وادار به استفراغ نکنید، مگر اینکه کادر درمان چنین توصیه ای کرده باشند. فورا با اورژانس یا مرکز کنترل مسمومیت تماس گرفته و اطلاعات دقیق ماده بلعیده شده (از روی برچسب ظرف) را به آن ها بدهید. در صورت بروز هریک از موارد فوق جهت آزمایشات بعدی می توانید از معاینات طب کار بهره ببرید.
مطالعه بیشتر: خطرات شغلی ناشی از تماس با آنتی نئوپلاستیک ها
نتیجه گیری
استفاده ایمن از مواد ضدعفونی کننده در محیط کار یک مسئولیت مشترک بین کارفرما و کارکنان است. این فرآیند نیازمند ایجاد یک فرهنگ ایمنی قوی است که بر پایه دانش (مطالعه برگه اطلاعات ایمنی)، رعایت دقیق رویه ها (تهویه، PPE، عدم اختلاط) و آمادگی برای واکنش در شرایط اضطراری بنا شده باشد.
بهداشت و ایمنی محیط کار دو روی یک سکه هستند و هرگز نباید یکی را فدای دیگری کرد. با رویکردی آگاهانه، می توان از مزایای بهداشتی این مواد بهره مند شد و همزمان از خطرات بالقوه آن ها در امان ماند.
“ مجموعه تخصصی طب کار برزویه دارای مجوز انجام خدمات سلامت شغلی (معاینات بدو استخدام و معاینات دوره ای) از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین سازمان تامین اجتماعی است. این مرکز تخصصی با بهره مندی از تیم مجرب، متخصص و حرفه ای، مجموعه ای پیشرو در ارائه تمامی معاینات طب کار است. “جهت کسب اطلاعات بیشتر با شماره تماس مرکز طب کار برزویه در ارتباط باشید.
بدون دیدگاه