عوامل زیان آور در محیط کار شامل چه مواردی است؟

همان طور که از اسم این مفهوم پیداست هر عاملی که تاثیر مخربی بر سلامت افراد در محیط کار دارد، اصطلاحاً عامل زیان آور اطلاق می شود.

هدف از شناسایی عوامل زیان آور در محیط کار، حفظ سلامتی کارمندان و بهداشت آنها و همچنین محیط کار است. در صورتی که چنین برنامه ای موفق باشد صرفاً موجب سلامتی کارگر یا کارمند نیست بلکه ساعات غیبت و محرومیت از کار را کاهش داده و زیان های اقتصادی ناشی از آن را کاهش می دهد. در تمام مشاغل عوامل و فاکتورهای زیان آوری وجود دارند که می توانند افرادی را که به آن شغل  اشتغال دارند دچار بیماری کنند. به این بیماری ها، بیماری ناشی از کار یا بیماری شغلی می گویند.

عوامل زیان آور به چند دسته کلی تقسیم بندی می گردند:

عوامل فیزیکی

عوامل زیان آور فیزیکی به 6  دسته سروصدا، ارتعاش، روشنایی، گرما و سرما، پرتوهای یونساز و غیر یونساز و فشار تقسیم بندی می شوند.

• سروصدا

صوت شکلی از انرژی است که توسط ساز و کار شنوایی قابل تشخیص می باشد.

اثرات صدا در آسیب به سیستم شنوایی به شرح زیر می باشد:

• افت موقت شنوایی
• افت دائم شنوایی
• وزوز گوش

مطابق با استاندارد محدوده ی صدای مجاز برای 8 ساعت کار 85 دسی بل می باشد و اگر از این حدود تجاوز نماید اثرات مخربی بر سیستم شنوایی می گذارد که باید در جهت پیشگیری از اثرات صدا اقدام شود.

پیشگیری از اثرات صدا

• اصول مکانیکی و مهندسی
• کاهش صدای منابع صوتی: سرویس و روغن کاری قطعات ماشین آلات، تعمیر قطعات معیوب و نصب پایه های ضد ارتعاش
• کاهش صدا در مسیر انتشار: نصب مواد جاذب در سطوح کارگاه، ایجاد فاصله تا منبع صدا
• کنترل های مدیریتی
• انتخاب کارگر مناسب
• کاهش زمان مواجهه
• چرخش کاری و جابجایی
• استفاده از تجهیزات حفاظت فردی
• استفاده از گوشی های حفاظتی ایرماف و ایرپلاگ

---

• ارتعاش

یکی از عوامل زیان آور محیط کار فیزیکی ارتعاش است که باعث مختل شدن آسایش، کاهش بازده کاری و در نهایت اختلال در اعمال فیزیولوژیک بدن می شود.

ارتعاش به دو دسته زیر تقسیم بندی می شود:

1) ارتعاش تمام بدن

این ارتعاش در وسایل ترابری هوایی، زمینی، ساختمان ها و محیط کار وجود دارد که بر روی سیستم گوارشی، عصبی و اسکلتی- عضلانی تاثیر می گذارد.

روش پیش گیری از این اثرات، استفاده از صندلی مناسب با فنربند و ابر سالم در وسایل نقلیه می باشد.

2) ارتعاش دست و بازو

این نوع از ارتعاش در کار با دستگاه های مرتعش وجود دارد که اثرات نامطلوبی بر نسوج نرم دست و عروق خونی و همین طور نسوج سخت دست دارد.

روش پیش گیری از این اثرات، هدایت ابزار از راه دور، کاهش زمان مواجهه، استفاده از دستکش ضد ارتعاش و آموزش به کارگران می باشد.

روش پیشگیری از این اثرات:

• هدایت ابزار از راه دور
• کاهش زمان مواجهه
• استفاده از دستکش ضد ارتعاش
• جدا کردن ماشینهای ارتعاش دار از سایر قسمتها
• نصب دستگاه های ارتعاش دار بر روی پایه های قابل انعطاف
• تفکیک کارگران از محوطه ارتعاش دار
• آموختن نحوه صحیح کار به کارگر
• جلوگیری از دمیدن هوای سرد در وسایلی که با هوای فشرده کار می کنند بر روی دست
• دقت در معاینات قبل از استخدام و عدم به کار گماردن افراد با سوابق بیماری قند، دیابت وعروق

همواره به یاد داشته باشیم که:
بسیاری از بیماری های ناشی از کار غیر قابل درمان اما قابل پیشگیری هستند.
با حفظ سلامت محیط کار و توصیه های پزشکی مرکز تخصصی طب کار برزویه می توان سلامتی کارگران را تأمین کرد.
معاینات دوره ای کارگران باید به طور مرتب و توسط پزشک متخصص و یا دوره دیده طب کار صورت پذیرد.

---

• گرما و سرما

مطلوب ترین درجه حرارت برای زندگی 21 درجه سانتی گراد می باشد.
عوارض ناشی از گرما، عوارض خفیف (سوختگی پوست و جوش گرمایی) و عوارض شدید (کرامپ های عضلانی، گرمازدگی) می باشد.
عوارض سرما نیز کهیر، سرخی و سرمازدگی است.

• پیشگیری زیان های سرما

مصرف غداهای پرکالری و آشامیدنی های گرم، استفاده از لباس، کلاه و دستکش مناسب و گرم کردن محیط کار برای پیشگیری زیان های سرما مفید می باشد.

• پیشگیری زیان های گرما

کنترل منبع گرما بهترین راه مهندسی کنترل اثرات زیان آور گرماست. در صورت امکان، منبع تولید گرما باید در یک محفظه بسته دارای تهویه قرار گیرد. هنگامی که امکان جداسازی منبع تولید گرما نیست از وسایل خنک کننده کارگران و دمیدن هوای خنک در محیط کار استفاده می شود. در محیط های بسیار گرم از وسایل منعکس کننده حرارت، مانند صفحات فلزی و حفاظ بدن، چشم و صورت استفاده می گردد.

البته منابع گرما می تواند وسایل و ماشین آلات مختلف، انسان، سیستم های روشنایی، فرآیند های تولید، شرایط جوی خارج محیط کار است.

به کارگران محیط های داغ توصیه می شود که از لباس های مخصوص دارای تهویه مطبوع استفاده کنند و باید دقت نمود که کیفیت هوای این لباس ها با کیفیت هوای تنفسی و غواصی مطابقت کند.

استفاده از لباسهای پنبه ای گشاد، دوش کافی در محیط کار و یک اتاق خنک و تمیز برای تعویض لباس های کار از اقدامات پیشگیری زیان های گرمای محیط کار است.

روش های کنترل همیشه به تنهایی موثر نمی باشند و باید با اقدامات پزشکی، مانند انتخاب کارگر مناسب و عادت به محیط گرم، تکمیل شود. کیفیت و کمیت کار به وسیله کنترل تغذیه کارگران، خستگی و مصرف الکل و معاینات دوره ای برای یافتن علائم اولیه زیان های گرما بهبود می یابند.

---

• روشنایی

نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغناطیسی تلقی می شود که بین طول موج های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد.

میزان روشنایی در محیط کار می بایست اندازه گیری و ارزیابی شود. در خصوص روشنایی های نامناسب اعم از کمبود روشنایی طبیعی و مصنوعی یا زاویه تابش نور و درخشندگی بایستی راهکارهای کنترلی ارائه گردد.

---

• فشار هوا

۱) کاهش فشار هوا

فشار در سطح دریا برابر با 760 میلی متر جیوه می باشد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا، فشار هوا کاهش می یابد.

آثار کاهش فشار را می توان روی بدن خلبان هواپیماهایی که فشار داخل هواپیما تابع فشار بیرون است و هم چنین کوهنوردان مشاهده نمود.

دو خطر برای افرادی که باید از فشار زیاد هوا به فشار پائین تری بروند وجود دارد:

• با توجه به قوانین فیزیکی مقدار انحلال گاز ها در مایعات نسبت مستقیم به فشار گاز دارد و هر چه فشار زیادتر باشد مقدار گاز محلول نیز بیشتر می شود، در نتیجه مقدار اکسیژن و ازت محلول در خون و نسوج افزایش می یابد. مقدار گازهای محلول،( اکسیژن و ازت) در مایعات بدن کارگرانی که در فشار زیاد مشغول به کار می باشند افزایش یافته، چنانچه کارگری ناگهان و به سرعت به فشار معمولی برگردد حباب گازهای اکسیژن، ازت و دی اکسید کربن، در خون او بوجود می آید. حباب های گاز دی اکسید کربن از ریه ها خارج شده، نسوج نیز حباب های گاز اکسیژن را به مصرف می رسانند و فقط حباب های ازت در خون و بافت ها باقی می ماند و با اعمال دستگاه های عصبی، گردش خون و عضلات تداخل می نماید که به نام سندرم چوکز مشهورند.

• حفرات زیادی مانند سینوس های پیشانی، گوش میانی و معده و روده، در بدن وجود دارند. متداولترین درد یا احساس ناراحتی عبارت از احتباس هوا در گوش میانی که به علت گرفتگی لوله استاش می باشد. حتی تغییر کمی در ارتفاع، مانند آسانسور، قدری ناراحتی گوش میانی را بوجود می آورد. درد شکم و سینوس خیلی شدید می باشد ولی به ندرت اتفاق می افتد. این عوارض را بیماری کیسن می نامند.

۲) افزایش فشار هوا

در زیر آب به ازای هر 10 متر که از سطح آب به عمق می رویم یک اتمسفر به فشار اضافه می شود.

مشاغلی مانند غواصی، حرف تونل ها در زیر آب و … تحت تاثیر فشار زیاد می باشند.

پیشگیری

انتخاب کارگران مناسب: کارگران جوان مناسبند_کارگرانی که سابقه بیماریهای قلب  و عروق ندارند_افرادی که چاق نیستند.

محدود کردن کار: برای مثال مدت کار در عمق 20 متری 6 الی 8 ساعت، یا 40 متری یک ساعت می باشد و برگرداندن کارگر به سطح آب از فشار زیاد به فشار کم، باید خیلی آهسته صورت گیرد.

---

• تشعشعات پرتو

از عوامل زیان آور محیط کار پر خطر می توان به اثرات بیولوژیکی پرتوها اشاره کرد. اثرات بیولوژیکی پرتو ها به دو دسته حاد و مزمن تقسیم بندی می شوند.

از عوارض حاد تشعشعات می توان به تب، عفونت، حساسیت های غیرعادی، ریزش مو، خونریزی و اسهال اشاره کرد و از عوارض مزمن تشعشعات نیز می توان به ناباروری، آب مروارید، ضایعات پوستی، اثر بر دستگاه تنفسی و … را نام برد.

• حفاظت در برابر پرتوهای یون ساز: زمان (کاهش زمان مواجهه)، فاصله از منبع پرتو و حفاظ
• حفاظت در برابر پرتوهای غیر یون ساز: آموزش، فاصله از منبع پرتو، وسایل حفاظت فردی و محصور نمودن عملیات

عوارض دراز مدت تشعشعات

• تأثیر بر سیستم تولیدمثل یا جنین
• تأثیر بر سیستم خونی و هماتوپوئتیک
• جهش زایی (Mutagen city) سوماتیک
• سرطان زایی Carcinogenicity

عوامل شیمیایی

تقسیم بندی عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار بر اساس اثرات فیزیولوژیک به شرح زیر می باشد:

• مواد التهاب آور و محرک

این مواد دارای اثرات سوزاننده و تاول آور می باشند و سطح مخاط مرطوب را متورم می کنند.

عامل غلظت در این مواد دارای اهمیت بیشتری نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس دارد.

 

• مواد خفگی آور

مواد خفگی آور به دو دسته ی خفگی آورهای ساده و شیمیایی تقسیم بندی می شوند:

• خفگی آورهای ساده: این مواد با پایین آوردن غلظت و درصد اکسیژن در هوا باعث می شوند اکسیژن لازم به بدن نرسد.
  از جمله مواد خفگی آور ساده می توان به دی اکسید کربن، هیدروژن، متان و … اشاره نمود.
• خفگی آور شیمیایی: این مواد به علت داشتن اثر شیمیایی و ترکیب با هموگلوبین مانع انتقال اکسیژن به بافت ها می شوند.
  از جمله مواد خفگی آور شیمیایی می توان به مونوکسیدکربن، سیانوژن، اسید سیانیدریک و … اشاره نمود.

 

• مواد بیهوشی آور و مخدرها

این مواد به عنوان بیهوشی آور روی سلسله اعصاب مرکزی اثر می گذارند. از جمله مواد بیهوشی آور می توان به هیدروکربن های استیلنی، هیدروکربن های اتیلنی، هیدروکربن های پارافینی و … اشاره نمود.

 

• سموم سیستمیک

موادی هستند که به دستگاه گردش خون، دستگاه عصبی و اندام های داخلی آسیب می رسانند.

• سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک

عوامل موثر در بیماری زایی مواد شیمیایی

فاکتورهایی که در شدت و وخامت مواد شیمیایی تاثیرگذارند عبارتند از:

• نوع ماده و اندازه
• راه ورود به بدن
• غلظت ماده
• طول مدت تماس

راه های ورود مواد شیمیایی به بدن

مواد شیمیایی از چهار طریق وارد بدن می شوند:

• سیستم تنفسی
• گوارشی
• پوستی
• مخاطی

 

اطلاعات مواد شیمیایی

معمول ترین راه های کسب اطلاعات مربوط به مواد شیمیایی از طریق موارد زیر می باشد:

• حدود مجاز مواد: حدود مجاز هر یک از عوامل شیمیایی در کتاب «حدود مجاز مواجهه شغلی» ذکر شده است.
• برگه اطلاعات ایمنی یا MSDS مواد: MSDS حاوی اطلاعات گوناگونی از مواد شیمیایی مانند هویت ماده شیمیایی،
  خطرات احتمالی، اقدامات اولیه اورژانسی، روش های مهار و … می باشند.
• برچسب مواد: در دسترس ترین منبع اطلاعات در مورد یک ماده شیمیایی برچسب آن است که حاوی اطلاعات مهمی می باشد.
  و ….

عوامل ارگونومی

علم ارگونومی جهت کاهش فشارهای جسمانی و روانی در محیط کار به کار برده می شود.

اصول ارگونومی در محیط کار

• با پوسچر مناسب و طبیعی کار کنید.
• از اعمال نیروی زیاد پرهیز کنید.
• وسایل و ابزارآلات را در حد دسترسی آسان قرار دهید.
• ارتفاع سطح کار می بایست مناسب باشد.
• کارها و حرکات تکراری را کاهش دهید.
• خستگی و بار استاتیک را به حداقل برسانید.
• فشار وارده به عضو یا بافت را به حداقل برسانید.
• فضای اضافی کافی فراهم نمایید.
• ورزش و تمرینات بدنی را در برنامه ی کاری خود لحاظ کنید.

عوامل زیان آور روانی

مواردی که منجر به ایجاد عوامل زیان آور روانی در محیط کار می شوند به شرح زیر می باشد:

• شیفت و نوبت کاری
• ساعات کار بیش از یک شیفت
• بی علاقه بودن به کار و یکنواختی محیط کار
• عدم تناسب فشار کاری و مسئولیت های فردی با توان آن ها
• اضطراب مداوم و عدم امنیت شغلی
• ارتباط ضعیف کارکنان با همکاران، سرپرستان و مدیران
• استرس ناشی از کار

عوامل بیولوژیکی

در برخی از مشاغل به سبب شرایط کار، نوع فعالیت و هم چنین تولید یا مصرف مواد گوناگون، کارکنان در معرض عوامل بیولوژیکی زیان آور قرار می گیرند.

ممکن است این افراد به بیماری های عفونی مبتلا شوند که این بیماری ها به چهار دسته تقسیم می شوند:

• بیماری های ناشی از ویروس ها
• بیماری های ناشی از باکتری ها
• بیماری های ناشی از قارچ ها
• بیماری های ناشی از انگل ها

شناسایی و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار

• اولین گام جهت پیشگیری و کنترل اثرات عوامل زیان آور محیط کار، شناسایی عوامل زیان آور می باشد.
• دومین گام اندازه گیری عوامل زیان آور به وسیله تجهیزات مختلفی مانند صداسنج، لوله های گازیاب، لوکس متر و … می باشد. اندازه گیری ها معمولا به دو صورت محیطی و فردی انجام می شوند.
• در گام سوم یعنی گام ارزشیابی، نتایج اندازه گیری با استانداردهای موجود مقایسه و تجزیه و تحلیل می شوند.
• گام چهارم کنترل می باشد که در این گام اقدامات لازم جهت کنترل عوامل زیان آور و پیشگیری از تاثیرات آن تعیین و اجرا می گردد.

نکاتی درباره عوامل زیان آور محیط کار

• اول آنکه تمام این خطرات اعم از خطرات اتفاقی و خطرات تدریجی ناشی از عوامل زیان آور محیط کار قابل پیشگیری می باشند. چون هم بسیاری از این تهدید ها شناخته شده می باشند و هم باید با بررسی ها تهدید های دیگر را شناسایی و پیش بینی نمود.
• دوم اینکه انسان مکلف است با بهره گیری از اطلاعات قابل اعتماد و پیشرو راهکار های رویارویی و پیشگیری از خطرات را شناسایی و مسئولانه و متعهدانه اقدام نماید.
• سوم اینکه با این مقدمات، هیچ توجیهی برای سهل انگاری و غفلت وجود ندارد هم به لحاظ حفظ جان و سلامت نیروی کار و استمرار انتفاع جامعه و خانواده از آنها و هم به لحاظ احساس مسئولیت نیروی کار در این زمینه، به عبارت دیگر هم کارگر و هم کارفرما هر دو موظف به رعایت موازین ایمنی و بهداشت کار و دستورالعمل های حفاظت فردی و حفاظت محیط کار می باشند و مشارکت و همکاری جدی آنها با پشتوانه های تعهد دینی همراه است.

جهت کسب اطلاعات بیشتر با شماره تماس مرکز طب کار برزویه در ارتباط باشید.

📞 ۰۲۱-۴۴۳۷۷۴۰۲