عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار

عوامل شیمیایی در محیط کار در برگیرنده تمام مواد اولیه، مواد خام، مواد واسطه و فرآورده های اصلی که در صنعت به کار می روند یا تولید می شوند، می باشند. این مواد که به شکل گاز، مایع یا جامد هستند، ممکن است دارای منشاء گیاهی، حیوانی یا سنتتیک باشند. هر یک از این مواد دارای خطرات و زیان های مختص به خود هستند که در صورت تماس فرد با آن به وجود می آید. زیان حاصل از آلاینده های شیمیایی به نوع آلاینده، راه ورود آن، مقدار و طول زمان مواجهه با آن بستگی دارد.

کارگران در صنعت با مایعات زیادی سروکار دارند. تعدادی از این مایعات شامل برخی از اسیدهای معدنی و یا آلی، قلیاها و تعدادی از دیگر مواد شیمیایی مانند آب اکسیژنه و … خورنده و سوزاننده می باشند.

همچنین مواد جامد که به صورت های توده، کلوخه، دانه و پودر به کار می روند، با اینکه مایع نیستند می توانند خاصیت سوزانندگی یا خورندگی داشته باشند. ولی مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه می باشد، گرد و غبار آنهاست. زیرا از طریق استنشاق وارد بدن شده و تاثیرات خود را برجای می گذارد.

تقسیم بندی آلاینده ها براساس حالت فیزیکی

براین اساس می توان آلاینده ها را به دو دسته گازها و بخارات و مواد معلق تقسیم بندی نمود.

• گازها و بخارات

گازها موادی هستند که در دمای 25 درجه سانتی گراد و فشار یک اتمسفر حالت گازی دارند. همچنین بخار حالت گازی موادی است که در درجه حرارت و فشار ذکر شده به صورت مایع یا جامد هستند. تعداد گازها بسیار زیاد است برخی در فرآیند های صنعتی به عنوان ماده اولیه مصرف و برخی به عنوان فرآورده نهایی تولید می شوند. بیشتر گازها دارای بوی نافذ بوده و در مقادیر کم قابل تشخیص اند. مثلاً گاز کلر سبزرنگ و بوی آن نافذ و خفه کننده است. ولی تعدادی از گازها مانند مونوکسیدکربن و دی اکسید کربن رنگ و بوی خاصی ندارند و اگر سمی باشند بسیار خطرناک خواهند بود. بعضی از گازها هم اشتعال پذیرند و در اثر عدم تشخیص می توانند منجر به آتش سوزی های بزرگ شده و خطرات زیادی را به سیستم وارد کنند.

• مواد معلق (آئروسل)

انتشار و پراکندگی ذرات ریز ذره­بینی جامد یا مایع در یک فاز گازی خاص یا در هوا مواد معلق نامیده می شوند. با این ترتیب مواد معلق شامل گرد و غبار، مه، دود، مه دود و اسپری خواهد بود.

• گرد و غبار: درنتیجه ی فعالیت های مکانیکی مثل خردکردن، اره کردن، شکستن، مته کردن، سائیدن و … ذرات از جسم جدا شده و در هوا به صورت معلق در می آیند، که به آن گرد و غبار گفته می شود. عوارض حاصل از گرد و غبار به جنس و اندازه ذرات، طول مدت استنشاق و حساسیت فردی بستگی دارد.
• مه: ذرات یا قطرات ریز مایع در هوا در اثر تراکم بخار آب در شرایط فیزیکی خاص از نظر دما و فشار ایجاد مه می کنند. به عنوان مثال با عملیات آبکاری کروم، بخارات اسیدکرومیک بصورت مه در آمده و هوا را آلوده می کند.
• دود: در اثر سوختن مواد آلی مثل چوب، روغن، چربی و … ذراتی تولید می شود که به علت سوختن ناقص حاوی مقادیر زیادی کربن هستند و به آنها دود گفته می شود.
• دمه: ذرات فلزی جامدی هستند که از سطح فلز مذاب جدا شده و در هوا منتشر می شوند. دمه های فلزی سرب، کادمیوم، روی و … به علت اندازه کوچکشان از طریق ریه ها جذب خون شده و می توانند آسیب های زیادی به دنبال داشته باشند.
• مه دود: آلودگی های وسیع اتمسفری ناشی از آلاینده های صنعتی و منابع طبیعی است.
• افشانه یا اسپری: به کار بردن آئروسل ها، سوسپانسیون ها یا امولسیون ها تحت فشار و بصورت پاشیدنی به نام اسپری معروف است. به طوری که همچنان در خودرو سازی رنگ آمیزی بدنه خودرو به روش افشانه انجام می شود.

تقسیم بندی مواد شیمیایی آلاینده بر پایه اثرات فیزیولوژیک:

• مواد التهاب آور محرک

مواد محرک دارای اثر سوزاننده و تاول آور هستند و سطح مخاط مرطوب را متورم می کنند. در این مواد عامل غلظت دارای اهمیت بیشتری نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس دارد. بعضی از مواد مانند آلدهیدها، آمونیاک و … قسمت فوقانی دستگاه تنفسی، بعضی مانند دی اکسید ازت و …. قسمت تحتانی و بعضی هم مانند فلوئور، کلر اکسیدهای کلر، ازن و … هم قسمت بالایی و هم بافت ریه را تحریک کرده و تحت تأثیر قرار می دهد. تماس شدید با این مواد می تواند باعث مرگ ناشی از خفگی شود.

مواد التهاب آور محرک

مواد محرک دارای اثر سوزاننده و تاول آور هستند و سطح مخاط مرطوب را متورم می کنند. در این مواد عامل غلظت دارای اهمیت بیشتری نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس دارد. بعضی از مواد مانند آلدهیدها، آمونیاک و … قسمت فوقانی دستگاه تنفسی، بعضی مانند دی اکسید ازت و …. قسمت تحتانی و بعضی هم مانند فلوئور، کلر اکسیدهای کلر، ازن و … هم قسمت بالایی و هم بافت ریه را تحریک کرده و تحت تأثیر قرار می دهد. تماس شدید با این مواد می تواند باعث مرگ ناشی از خفگی شود.

• مواد خفگی آور

این مواد که به دو گروه خفگی آور های ساده و خفگی آورهای شیمیایی تقسیم بندی می شوند، باعث ا ختلال در فرایند اکسیداسیون بافت ها می شود.

• خفگی آورهای ساده

باعث پائین آمدن فشار نسبی اکسیژن تنفسی شده و موجب اختلال در اشباع خون از اکسیژن می شوند. در این دسته می توان به دی اکسید کربن، هیدروژن، متان (گاز شهری)، نیتروژن و … اشاره کرد.

• خفگی آورهای شیمیایی

به علت داشتن اثر شیمیایی، یا انتقال اکسیژن در خون را مختل می کنند مانند مونوکسید کربن و یا در اکسیداسیون سلولی اختلال ایجاد می کنند مانند سیانوژن، اسید سیانیدریک و …

• مواد بی هوشی آور و مخدر

هیدروکربن های استیلن، هیدروکربن های اتیلنی، الکل های آلیفاتیک، استرها و … در این دسته قرار می گیرند. این مواد اثر خود را به عنوان ماده بیهوشی آور ساده بدون ایجاد عوارض شدید برجای می گذارند و بعضی از آن ها نیز باعث اثر رخوت آور بر روی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) می شوند.

• سموم سیستمیک

این مواد باعث اثر روی سیستم های مختلف بدن می شوند:

• موادی که باعث آسیب به برخی از اندام های داخلی می شوند. مانند؛ بیشتر هیدروکربن های هالوژنه
• موادی که باعث آسیب دستگاه خونساز می شوند. مانند؛ بنزن، فنول ها، تولوئن، گزیلن و …
• سمومی که باعث آسیب عصبی می شوند. مانند؛ سولفوردوکربن، متانول و تیوفن
• فلزات سمی مثل سرب، جیوه، کادمیوم، منگنز و….
• مواد معدنی غیر فلزی سمی مانند آرسنیک، فسفر، گوگرد، فلوئورها و ….

سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک

• گرد و غبارهای سمی مانند سیلیس و آزبست که ایجاد فیبروز ششی می کنند.
• گرد و غبار های بی اثر مثل کربن و سیمان
• گرد و غبارهای آلی که حساسیت ایجاد می کنند مثل گرده گیاهان، چوب و ….
• مواد محرک مثل اسیدها، قلیاها و ….
• باکتری ها و سایر موجودات ذره­بینی

تقسيم بندی آلاينده های شيميايی بر اساس حالت فيزيكی

گازها و بخارات

مواد معلق

مواد معلق شامل تمام ذرات گوناگوني است كه در فضاي محيط زيست يا محيط كار به صورت آئروسل موجود باشد . به ذرات ريز جامد يا مايع كه در يك فاز گازي خاص و يا در هوا پراكنده باشد آئروسول گويند.

آلاينده های شيميايی از سه طريق وارد بدن انسان می شوند:

• تنفسی
• پوستی
• گوارشی

مهمترين راه ورود مواد شيميايی به بدن در محيط های كاری استنشاق اين مواد می باشد.

 

MSDS چیست؟ MATERIAL SAFETY DATA SHEET

برگه اطلاعات ايمني مواد

در اين برگه که در ايستگاه هايی که افراد با مواد شيميايی کار می کنند نصب مي شود اطلاعاتی مانند:

• قابليت اشتعال
• خورندگی
• سوزانندگی
• کمک های اوليه در هنگام پاشيدن داخل چشم يا روی پوست و …

داده شده است که افراد بايد اين اطلاعات را در مورد ماده شيميايي که با آن کار مي کنند، بدانند.

روش های کنترل عوامل شیمیایی محیط کار

• تغيير فرآيند كار و جايگزينی مواد
• جداسازي فرآيند كار
• استفاده از تهويه صنعتی (موضعی – عمومی)
• استفاده از وسايل حفاظت فردی

جهت کسب اطلاعات بیشتر با مرکز طب کار برزویه در تماس باشید.

۰۲۱-۴۴۳۷۷۴۰۲